Zo nu en dan duikt het woord weer op. ‘Plaasmoorde’, of erfaanvallen. Aanvallen op witte boeren die veelal op afgelegen boerderijen in Zuid-Afrika wonen. Ze worden beroofd en vaak vermoord, wat doorgaans wordt gezien als een gevolg van de té lang uitgestelde herverdeling van landbouwgrond die de overheid na de afschaffing van de Apartheid beloofd had.
In Zimbabwe ontstond in het begin van de 21ste eeuw eenzelfde soort situatie. Een (economische) crisis brak uit en zo’n 4.500 witte boeren werden zonder compensatie van hun land verdreven.
Ons wordt regelmatig naar de situatie gevraagd: hoe is het nu met de witte boeren? Gaat Zuid-Afrika Zimbabwe achterna? We vroegen het aan Bram Vermeulen, correspondent in Zuid-Afrika voor het NOS Journaal en het NRC Handelsblad. Hij maakte de crisis in Zimbabwe van dichtbij mee en geeft regelmatig verslag van de boerensituatie in Zuid-Afrika. Dat híj de huidige situatie vrij positief inziet, is dus gegrond.
Denk je dat Zuid-Afrika een tweede Zimbabwe wordt?
"Nee, dat denk ik niet. Zimbabwe en Zuid-Afrika zijn twee compleet verschillende landen. Zimbabwe is een land dat heel erg afhankelijk is van landbouw. Zuid-Afrika is dat steeds minder; Zuid-Afrika is een zeer geïndustrialiseerde samenleving en is dus een heel andere weg ingeslagen dan Zimbabwe.
Het gevaar is wél dat er geweld op de loer ligt, en dat zie ik de komende tijd erger worden. Op het ANC-congres in 2017 is de motie voor landonteigening zonder compensatie wel aangenomen, maar er wordt niet serieus actie genomen. Mensen zien de ongelijkheid in het land dus niet minder worden. Dan krijg je situaties waarin landbouwers ineens op ongebruikt land van andere boeren gaan zitten en de politie moet ingrijpen…
Wat de staat tegenhoudt in het voortzetten van hun plannen, is dat de aandelenbeurs keldert op het moment dat het onderwerp aan bod komt. Investeerders zijn bang dat de Zuid-Afrikaanse rand instort. Datzelfde probleem zagen we bij Zimbabwe. Het grootste probleem in Zimbabwe was niet dat er niet genoeg sancties waren, maar dat Zimbabwe niet langer als een veilige investeringshaven werd gezien. Dat wil Zuid-Afrika koste wat het kost voorkomen.
Ik heb veel Zimbabwaanse boeren gesproken en die vinden dat hun Zuid-Afrikaanse collega’s en de boerenvakbonden in Zuid-Afrika te traag zijn in hun omgang met deze situatie. Zimbabwaanse boeren hebben er spijt van dat ze vroeger niet meer proactief waren, door bijvoorbeeld hun land te verkopen of samen met de gemeenschap aan de slag te gaan.
Het laatste zie ik in Zuid-Afrika overigens wel gebeuren: dat witte boeren een deel van het land verkopen en zelf op het andere deel verblijven om de nieuwe boeren te helpen. Veel van die witte boeren kunnen niks anders of willen niks anders dan boeren. Dus als ze toch op hun land willen blijven, zit in deze soort samenwerking de toekomst."
