Zuid-Afrika is een waar walhalla van landzoogdieren! Je ziet hier van alles rondlopen: van een slechts tien gram wegende dwergspitsmuis tot de Afrikaanse olifant met een gewicht van zes ton. In Zuid-Afrika beleef je de onvergetelijke ervaring van het tot dichtbij naderen van een duttende leeuw of je staat oog in oog met een kudde nieuwsgierige giraffen.
Het wildlife van Zuid-Afrika het meest toegankelijk van heel Afrika. In dit land heb je de grootste kans de Big Five live te zien. De beste tijd om deze dieren en andere wildlife te zien is tijdens de Zuid-Afrikaanse winter (juni - september). Dan is het minder heet en is de vegetatie kaler.
Afrikaanse leeuw
De leeuw is de enige katachtige die in een familiegroep leeft. Meestal bestaat een leeuwengroep uit ongeveer vijf verwante vrouwtjes, hun jongen en een volwassen mannetje. De leeuwinnen jagen vaak samen op een prooi, ,maar het mannetje eist vervolgens bij het verdelen van de gevangen buit het leeuwendeel voor zich op. Juist, eerlijk zullen we alles delen!
Een mannetjesleeuw heeft per dag ongeveer 7 kilo vlees nodig, een vrouwtje ongeveer 5 kilo. Het mannetje is doorgaans een stuk groter dan het vrouwtje. Hoewel het minder vaak voorkomt jagen leeuwen soms ook in hun eentje op kleinere prooidieren.
Jachtluipaard
De jachtluipaard wordt ook vaak de 'cheeta' genoemd. Deze katachtige staat bekend als het snelste dier op het land. Binnen no-time kunnen ze snelheden van meer dan 100 km per uur halen en ze trekken net zo snel op als een Ferrari! Jachtluipaarden jagen vaak midden op de dag. Dat maakt ze extra geliefd bij toeristen en filmmakers. Het kan wel voorkomen dat de cheeta's last ondervinden bij het jagen door al die toeschouwers.
Een andere vijand is de leeuw of een hyena die regelmatig buit van cheeta's afpakken of hun jongen doden.Vroeger werd het jachtluipaard door de Egyptenaren en de Assyriers gebruikt als jachtdier. Hij moest op bevel achter een prooidier aangaan en deze na de vangst naar zijn begeleider brengen. Fetch!
Zwartvoetkat
De zwartvoetkat is het kleinste lid van de familie der katachtigen. Hij dankt zijn naam aan zijn zwarte voetzolen. Het is een uitstekende graver, die zijn prooien vaak te pakken krijgt door ze uit te graven. De zwartvoetkat leeft in droge, woestijnachtige gebieden in het zuiden van Afrika zoals de Karoo en de Kalahari. De zwartvoetkat heeft verder weinig water nodig.
Hyenahond
De hyenahond lijkt wat uiterlijk betreft wel wat op een hyena, maar is geen direct familie. Hyenahonden leven in bijzonder grote groepen van soms wel 30 dieren. Een jagende groep vangt die zeker tien keer zwaarder zijn als zijzelf, zoals een gnoe of een zebra! Ze putten hun prooi compleet uit en trekken hem dan naar beneden.
De hyenahond is zeer zeldzaam. Er zijn nog slechts 2000 tot 3000 exemplaren over in geïsoleerde populaties, voornamelijk in Zimbabwe, Zuid-Afrika (Krugerpark) en Tanzania. In de Selous in Tanzania bevindt zich op het ogenblik de grootste populatie ter wereld, namelijk ongeveer 700 dieren.
Gestreepte Jakhals
De gestreepte Jakhals heet zo omdat hij er ook één is! De zwart-witte streep over de flank van zijn lichaam is alleen niet altijd even goed te zien. Hij heeft een grijsgele vacht, een donkere staart met daaraan een witte punt. De gestreepte jakhals eet echt alles, meer nog dan de andere jakhalzen. Behalve op graslanden en langs bosranden vind je hem ook op landbouwgrond en 's nachts soms zelfs in de stad. Ze leven vaak samen in gezinsverband. Het vrouwtje krijgt gemiddeld vijf jongen en zoekt hiervoor een beschutte plek, zoals een oud hol van een aardvarken. Als de jongen 8 maanden oud zijn, trekken ze er zelf op uit.
Vosmangoeste
De vosmangoeste is een klein roofdiertje. Hij is vaalgeel (zuidelijk) of grijsachtig (noordelijk) van kleur. Anders dan andere mangoesten heeft hij een wollige staart, net als een vos. Tot slot is de naam 'meerkat' de Engelse (en Zuid-Afrikaanse) naam voor een aantal mangoesten, maar in het Nederlands wordt deze naam gegeven aan een groep apen. Rode meerkatten leven in een familiegroep: de ouders met hun jongen. Ze wonen in oude gangenstelsels van andere dieren, zoals van stokstaartjes en grondeekhoorns, die ze vaak verder uitbreiden. Beter goed gejat dan slecht bedacht..!
Stokstaartje
Stokstaartjes zijn kleine roofdieren en zijn ook nog eens verwant aan de mangoesten. Ze leven in groepen van maximaal 30 dieren in woestijnachtige delen van Zuid-Afrika. Overdag zijn ze vaak op zoek naar voedsel. In de meeste gevallen staan enkele groepsleden op wacht om de rest met een fluitend ('let op') of blaffend ('vlucht voor je leven') geluid te kunnen waarschuwen. Bijvoorbeeld voor een naderende roofvogel. 's Nachts verblijven ze in ondergrondse holen, meestal een oude burcht van grondeekhoorns die ze verder uitgegraven hebben.
Giraffe
Giraffen staan bekend om hun lange nek. Die lange nek, die net als de meeste andere zoogdieren slechts zeven nekwervels bevat, kunnen ze goed gebruiken om op grote hoogte voedsel te pakken waar andere plantenetende dieren niet bij kunnen. Met zijn lange tong kan een volwassen mannetjesgiraffe tot bijna 6 meter hoogte reiken!
De bloedsomloop van een giraffe heeft speciale aanpassingen om met het grote hoogteverschil tussen hart en hoofd te kunnen leven. Aan de ene kant moeten hart en vaten een bloeddruk opbouwen die hoog genoeg is om het hoofd genoeg zuurstofrijk bloed te kunnen voorzien.
Maar aan de andere kant mag de hoge bloeddruk er niet toe leiden dat de vaten in de hersenen knappen als het hoofd omlaag wordt gehouden om te drinken.
Ook de geboorte van een giraffekalf is niet echt makkelijk. Het pasgeboren jong moet meteen een val overleven van circa 2 meter hoogte! Ouch!
Impala
Impala's zijn sierlijke bruingele tot roodbruine antilopen. Over de staart en heupen lopen donkere vegen. De bokken hebben liervormige, geribbelde horens van 50 tot 75 centimeter lang, de vrouwtjes zijn meestal ongehoornd. Vergeleken met andere antilopen zijn impala's nogal luidruchtig.
Vooral in de paartijd, als de mannetjes een soort hees geknor laten horen. De mannetjes vechten dan met elkaar om een territorium. In de droge tijd leven mannetjes en vrouwtjes in gemengde kuddes.
Een goede vriend is goud waard, tenminste als het aan impala's ligt wel. Ze leven soms samen met bavianen waarbij beide soorten van elkaar's waakzaamheid profiteren.
Nyala
Deze antilope wordt ook wel laaglandnyala genoemd om het verschil aan te tonen met de bergnyala die meer in het hoogland voorkomt. Ze leven bij voorkeur bij rivieroevers. Het mannetje en het vrouwtje verschillen nogal van elkaar. Het mannetje heeft grote hoorns van gemiddeld 70 cm, een grijsbruine vacht met vage lichte dwarsstrepen en geelbruine poten. Het vrouwtje is ongehoornd en roodbruin, en heeft een witte V-vormige vlek tussen de ogen en witte dwarsstrepen over de rug.
Springbok
Springbokken zijn middelgrote lichtbruine gazellen met een zwarte band op de flank. Ze springen bij opwinding met stijve poten op en neer, vandaar de naam ook! Hiermee waarschuwen ze elkaar en tonen ze een vijand dat ze op hun hoede zijn en dat hun conditie goed is. Zowel de mannetjes als de vrouwtjes hebben geribbelde hoorns. Aan de achterkant van hun rug zit een huidplooi met klieren die een gele, plakkerige substantie afscheiden. De plooi kan uitgestulpt worden waarbij een kam van witte lange haren waaiervormig omhoog komt.
Luipaard
De luipaard wordt ook wel 'panter' genoemd. Deze forse kat komt voor in bosrijke gebieden in vrijwel geheel Afrika en in het zuiden van Azië. Luipaarden jagen voornamelijk 's nachts en sluipen daarbij geruisloos naar hun prooi waarna ze de aanval inzetten.
Ze vangen prooien van het formaat mestkever tot grote antilopen die veel zwaarder zijn dan zijzelf. De grote prooien worden vervolgens in een boom gesleept zodat ze niet worden ingepikt door hyena's of jakhalzen.
Dit soort luipaard kan ook een zwarte vacht hebben: een soort albino, maar dan precies omgekeerd! Deze zwarte panters zijn dus geen aparte soort, maar een variatie van de luipaard. Weer wat geleerd!
Gemsbok
De Gemsbok is een hele krachtige antilope. Het dier kan extreme hitte en lange periodes zonder drinken doorstaan. Het dier deinst niet terug voor een leeuw en zet de aanval in met z'n langwerpige, puntige horens. Er zijn gevallen bekend waarbij zelfs grote roofdieren werden gedood door deze hoorns die ruim een meter lang zijn. Het dier is te herkennen aan z'n gladde lichtbruine huid en z'n zwart met witte kop. De gemsbok kan maarliefst een gewicht bereiken tot 250 kilo.
Sabelantilope
De vacht van de sabelantilope is donkerbruin tot zwart, met een witte buik en wangen. Zowel de mannetjes als de vrouwtjes hebben lange naar achter krommende hoorns, vaak langer dan 1 meter. De vrouwtjes leven in kuddes van 10 tot 30 samen met de jonge dieren. De mannetjes leven of alleen of in kleinere groepen met andere mannetjes.
De sabelantilope heeft een schouderhoogte van ongeveer 1 meter en 35 centimeter. Het gewicht kan oplopen tot zo'n 270 kilo. Verder houdt de sabelantilope zich strikt aan een dieet bestaande uit hoog gras. Je kan ze zowel in het zuiden als in het noorden en het oosten van Afrika bewonderen.
Nijlpaard
Het gewone nijlpaard brengt het grootste gedeelte van zijn dag door in het water. 's Nachts komen ze aan land om te grazen. Nijlpaarden staan erom bekend dat ze gevaarlijk zijn.
Vooral als een mens tussen de rivier en de plek wordt gespot waar de nijlpaard aan het grazen is, willen ze die nog wel eens omverlopen. Jaarlijks sterven er in Afrika meer mensen door toedoen van nijlpaarden, dan door leeuwen!
Grote Koedoe
Een ander soort antilope is een Koedoe. Koedoes zijn slank gebouwd en hebben een grijsbruine vacht met verticale flankstrepen. De mannetjes zien er door hun lange, in open spiraal gewonden horens net weer anders uit als de vrouwtjes. Koedoes eten voornamelijk bladeren hoewel ze ook nog wel eens willen grazen.
Koedoes leven in kleine familiegroepen of kudden, de mannetjes zijn soms solitair of trekken met een paar andere mannetjes op. De Koedoe heeft een schouderhoogte van ongeveer 1 meter 40, een lengte van ca. 2,30 m en tot 1,80 m lange horens. Je kan de Grote Koedoe vinden op de savannen en op open bosvegetaties van Zuid-, Midden- en Oost-Afrika. De Koedoe wordt Maximaal 12 tot 15 jaar oud.
Gewone Duiker
De Gewone (of Grijze) Duiker is een kleine vastberaden overlever. al neuzend - soms op z'n achterste- tussen een overvloedige variatie aan bladeren, zaden, bloemen, fruit en takjes. Hij graaft naar wortels en knollen, knabbelt aan boomschors en valt akkers binnen (naar ergernis van de boeren) en zelfs tuinen! Maar dat is niet alles: De Gewone Duiker heeft een reputatie voor het vangen en eten van jonge vogels, van kippen tot eenden. Het dier is op zijn beurt weer een prooi is voor een groot aantal vijanden, van leeuw tot uil.
De Gewone Duiker heeft zijn naam te danken aan zijn gewoonte om te (weg) te duiken als hij probeert te ontkomen aan een achtervolging. In een reeks van duiksprongen verdwijnt het diertje in de bossen. Maar, hij deelt de gemeenschappelijk drang met ander kleine mannetjesdieren om te stoppen en een vluchtige blik te werpen op de vijanden en dit zou misschien wel zijn ondergang kunnen zijn.
De Duiker is in de namiddag of tijdens de inzet van de nacht het meest actief.. Het diertje zwerft alleen of in paren rond en zwaait daarbij met z'n staart. Het territorium van de Duiker wordt afgebakend door het mannetje en gemarkeerd door een geurige afscheiding dat wordt geproduceerd vanuit de voorste hoek van het mannetje's oog. Dit territorium wordt dan ook zwaar bewaakt. Hoewel deze Duiker zich mak opstelt in gevangenschap kunnen de horens van een ram altijd schade toebrengen.
Burchell Zebra
De Burchell-zebra is de meest voorkomende zebra in Afrika en daarmee tegelijk de meest algemene wilde paardachtige. Soorten die hier nog onder vallen zijn onder andere de Chapman-zebra en de Grant-zebra.
De Burchell Zebra is te onderscheiden van de andere zebra's aan het feit dat de strepen in de vacht tot op de buik doorlopen. Ze leven in open vlakten, graslanden en op heuvels, meestal in groepen van 6 tot 20 dieren.
Bergzebra
De bergzebra is een kleine zebrasoort. Je herkent hem aan de lap huid onderaan zijn keel (een 'wam' of 'kossem') en de strepen ('ladder') achter op zijn rug. Ze maken eigenlijk nooit geluid. Bergzebra's leven in rotsachtige hafwoestijnen in het Zuiden en Zuidwesten van Afrika. De Kaapse ondersoort was in het begin van de 20e eeuw bijna uitgeroeid: er waren nog slechts 27 dieren over!
Er is een speciaal reservaat voor deze bergzebra's in Zuid-Afrika opgericht. Nu zijn er gelukkig weer een paar honderd! De ondersoort uit Namibië en Zuid-Angola (de Hartmann zebra) is wat minder zeldzaam.
Gnoe
De gnoe of wildebeest lijkt op een kruising tussen een paard en een koe. Deze antilopen hebben een sterke territoriumdrift en hebben daarom ruimte nodig. Nog niet zo lang geleden liepen er enorm grote kudden van deze dieren in zuidelijk Afrika. Door toedoen van de mens is hun aantal echter sterk afgenomen. Dit had zowel te maken met de jacht op het dier als het aantasten van hun woongebieden, bijvoorbeeld door er koeien te laten grazen.
De Zuid-Afrikaanse witstaartgnoe is zelfs in de vrije natuur uitgestorven! Hij kon alleen van de totale ondergang worden gered doordat men op tijd een aantal dieren in reservaten wist onder te brengen. De zeldzame witstaartgnoe is kleiner dan de 'blauwe gnoe'. Deze Blauwe Gnoe staat bekend om zijn trek dwars door Afrika om naar nat grasland te zoeken.
Gestreepte Gnoe
De gestreepte gnoe is een antilope uit de familie der holhoornigen. Hij komt in grote groepen voor op de savannen van oostelijk en zuidelijk Afrika. Beroemd zijn de grote trektochten die deze gnoe maakt. De blauwe gnoe heeft een schouderhoogte van 115 tot 145 centimeter. Mannetjes zijn zwaarder dan vrouwtjes. Mannetjes worden tussen de 165 en de 290 kilogram zwaar, vrouwtjes 140 tot 260 kilogram.
De gnoe wordt 170 tot 240 centimeter lang, met een staart van 60 tot 100 centimeter. Z'n vacht kan variëren van grijsbruine tot lichtblauwe tot bleekgrijze tinten. De staart, snuit en manen zijn zwart en de poten okergeel tot bruin. Verder heeft deze soort warrige, lange manen, en een baard op zijn nek en kin. Kleuren verschillen per ondersoort.
Witte Neushoorn
De witte neushoorn is na de olifant het zwaarste (land)dier. Een volwassen exemplaar kan maar liefst 3000 kg wegen! Hij onderscheidt zich van de andere Afrikaanse neushoornsoort (de zwarte neushoorn) door zijn brede mond (de zwarte neushoorn heeft puntige lippen). Hoewel de naam van dit dier je doet vermoeden dat deze neushoorn wit van kleur is, is hij toch 'gewoon' grijs. Hij dankt zijn naam aan de Engelsen. Die begrepen namelijk niet wat er met de Afrikaanse naam 'wijd-lip' werd genoemd en noemde het dier voortaan 'white lip'.
Ooit was het dier vanwege de big business rond zijn hoorn bijna geheel verdwenen in zuidelijk Afrika. Gelukkig heeft de witte neushoorn met de hulp van de onder andere het Wereldnatuurfonds zijn weg weer terug weten te vinden. Door dat succes is de witte neushoorn tegenwoordig met ruim 10.000 exemplaren de meest voorkomende neushoornsoort. Hierbij moet de kanttekening worden geplaatst dat andere neushoornsoorten hierdoor drastisch zijn verminderd.
Zwarte Neushoorn
De zwarte neushoorn onderscheidt zich vooral van de andere Afrikaanse neushoorn (de witte neushoorn) door zijn puntige bovenlip waarmee hij takjes plukt. Hij wordt daarom ook puntlipneushoorn genoemd. De zwarte neushoorn is de 'sportuitvoering' onder de neushoorns en kan een snelheid van 50 km/uur bereiken.
Ooit was dit de meest voorkomende neushoorn en leefde hij in het grootste deel van Afrika. Tegenwoordig is hij door afname van zijn leefgebied en door de jacht om zijn hoorn zeldzaam geworden.
Kaapse Buffel
De Kaapse buffel is de enige wilde koe in Afrika. Het dier kan gevaarlijk zijn, dus benadeer hem met gepaste afstand. Zijn massieve gekrulde horens op z'n voorhoofd vormen een soort helm. De vacht is donkerbruin en wordt kaler naarmate de dieren ouder worden. Het maximale gewicht dat de Kaapse buffel kan bereiken ligt rond de 900 kilo. Je zult kuddes van deze buffels nooit ver van een waterbron aantreffen, omdat ze tientallen liters per dag moeten drinken.
Afrikaanse Olifant
De Afrikaanse olifant is het allergrootste (land)dier ter wereld. Onder 'de Afrikaanse olifant' wordt doorgaans de savanneolifant verstaan. De savanneolifant wordt aanzienlijk groter dan de bosolifant en zijn slagtanden zijn meer gebogen. Daarnaast heeft de bosolifant rondere oren.
De verschillen tussen de Afrikaanse olifanten en de Aziatische olifant zijn nog duidelijker. De Afrikaanse hebben grotere oren dan de Aziatische. Bovendien hebben bij de Afrikaanse olifanten ook de vrouwtjes slagtanden.
Tot voor kort werden de Afrikaanse savanneolifant en de Afrikaanse bosolifant beschouwd als twee ondersoorten van de Afrikaanse olifant. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat ze voldoende verschillen om ze als aparte soorten te zien..
Van alle olifanten heeft de Afrikaanse savanneolifant waarschijnlijk het meest te lijden gehad van stroperij om het ivoor. Het Wereld Natuur Fonds komt onder andere voor de olifant op door zijn leefgebied te beschermen en door de handel in ivoor te bestrijden.
Groene Meerkat
De meerkat is een lenige apensoort die meestal in de bossen leeft. De vachtkleur van de groene meerkat is in de meeste gevallen grijs met groene tot gele delen. Het mannetje heeft een duidelijk te herkennen blauwe balzak tussen zijn achterpoten. Ze leven in groepen van 20 of meer dieren. Meestal zijn ze te vinden in de buurt van water. Ze brengen veel van hun tijd op de grond door.
Gewone Klipdas
De Kaapse rotsklipdas (of kortweg: klipdas) leeft, in tegenstelling tot de boomklipdas, vooral op de grond. Ze komen vaak in rotsachtige gebieden, maar ook wel op de savanne. Klipdassen zijn daarnaast erg goede klimmers. Hun voetkussentjes worden door klieren vochtig gehouden voor betere grip op rotsblokken. Rotsklipdassen leven in groepen van 4 tot 40 dieren. Ze zijn vaak te zien als ze zich in het zonnetje opwarmen. Klipdassen zijn vrij primitieve zoogdieren, die hun lichaamstemperatuur niet zo goed op peil kunnen houden.
Kaapse Grondeekhoorn
De Kaapse grondeekhoorn leeft in groepen van 6 tot soms wel 30 dieren. Als ze boven de grond zijn, staan er altijd wel een paar dieren op de wacht. Als er gevaar dreigt, slaan ze een alarmkreet: dit is een luide fluittoon. De Kaapse grondeekhoorn heeft lange klauwen om in de stenige grond te kunnen graven. Ook gebruiken ze hun staart soms als parasol.
Wrattenzwijn
Het wrattenzijn heeft een aparte kop met drie paar kraakbeenachtige 'wratten', waarvan één paar op de onderkaak. Deze knobbels zie je het best bij het mannetje, net als de grote stagtanden. Deze zijn doorgaans langer dan 30cm maar het record staat op 68cm!
Wrattenzwijnen zijn vooral te vinden op open terrein en zijn vooral overdag actief. Ze eten vaak geknield op hun voorpoten.
De beesten houden erg van modderbaden, maar hun nest is altijd opvallend schoon. Ze slapen meestal in holen, waar ze achterwaarts naar binnen gaan. Op deze manier kunnen ze een potentiele aanvaller direct te lijf gaan met hun slagtanden.
Aardwolf
De aardwolf is een hyena, maar niet zo rooflustig en gevaarlijk als zijn collega's. Alleen met zijn indrukwekkende vertoning jaagt hij dieren weg. Het is een relatief klein dier en leeft alleen. Je kunt de aardwolf herkennen aan z'n spitse snuit, lichtgele vacht en de kraag rond z'n hals.
Net als bij andere hyenasoorten is het vrouwtje dominanter en heeft het mannetje meestal de rol van babysitter. 's Nachts eet de aardwolf termieten en snuffelt wat rond aan kadavers voor de larven van de aaskever. Overdag zoekt de aardwolf een veilig plekje in een holletje onder de grond.
Caracal
Door z'n lange spitse oren, wordt de caracal ook wel de Afrikaanse lynx genoemd. Het dier kan tot 90 centimeter lang worden en is een krachtige rover. Niet alleen kleine antilopen staan op de menukaart van deze katachtige, ook vangt de caraval vogels uit de lucht! Door z'n krachtige kaken en hoekige voortanden is het dier in staat om prooien die veel zwaarder dan hem zijn, naar de grond te krijgen. De caracal komt in veel gebieden voor, maar houdt het meest van de droge savanne.
Vervet Aap
De vervet aap is een merkwaardige savanne-bewoner. Je kunt hem herkennen aan z'n kleine zwarte kop, omringd door piekerige grijzen haren. Misschien wel nog opvallender zijn de blauwkleurige ballen van de Velvet aap die binnen de groep de status aangeven. Ze leven in grote groepen en zijn de meest voorkomende apensoort in Zuid-Afrika. Op z'n menukaart staan bloemen, bladeren en fruit, maar ook hagedisjes!
