Interview met SPOTS over de fokkerij en uitbuiting van katachtigen in Zuid-Afrika

“In Zuid-Afrika leven er zo’n 10.000 gefokte leeuwen, terwijl er in het wild nog maar een stuk of 2.800 over zijn. Er zijn drie keer zoveel gefokte leeuwen als wilde leeuwen in Zuid-Afrika!” vertelt directeur Simone Eckhardt van Stichting SPOTS.

Er gaat iets goed mis met bepaalde, zogenaamde ‘reservaten’ in Zuid-Afrika. Leeuwen en andere katachtigen worden gefokt en uitgebuit voor het vermaak van toeristen. Als ze te groot en gevaarlijk zijn, belanden ze in de jacht. En met deze industrie gaat Stichting SPOTS keihard de strijd aan.

We waren benieuwd naar het verhaal achter de katachtigen die SPOTS helpt en namen contact op met Simone. Ze richtte SPOTS op in 2004, niet lang na haar eerste, magische ontmoeting met een jachtluipaard in Kenia. Toen ze vervolgens te horen kreeg dat het slecht ging met de jachtluipaarden, móest ze iets doen...

Voor welke katachtigen zet SPOTS zich in?

"Wij hebben drie ‘focusdieren’: de luipaard, leeuw en jachtluipaard. Deze drie dieren zijn namelijk met uitsterving bedreigd. Naar schatting leven er nog maar zo’n 20.000 leeuwen in het wild, terwijl dat er honderd jaar geleden nog meer dan 200.000 waren. En van de 100.000 jachtluipaarden die er toen vrij rondliepen, zijn er nog maar 7.100 over. Dit zijn drastische dalingen!

"Van de luipaarden die in het wild leven is helaas wat minder bekend. We weten alleen dat er veel luipaarden worden gedood, omdat de dieren in conflict zijn met mensen. Boeren willen ze niet op hun land hebben en er wordt illegaal op de beestjes gejaagd. Met andere woorden: de luipaard wordt bedreigd en heeft bescherming nodig. Vandaar dat we ons voor deze katachtigen inzetten."

Stichting SPOTS is in Nederland gevestigd. Hoe helpen jullie leeuwen, luipaarden en jachtluipaarden in Afrika?

"Vanuit Nederland kunnen we een paar dingen doen. Allereerst zamelen we geld in om verschillende projecten in Afrika financieel te ondersteunen. Dit zijn projecten die gericht zijn op de wilde katachtigen en ervoor zorgen dat ze in de toekomst nog in het wild te zien zijn.

"Ten tweede geven we in Nederland veel voorlichting over de katachtigen. We voeren bijvoorbeeld voorlichtingscampagnes uit over ‘knuffelfarms’. Dat zijn parken of plekken waar je als toerist of vrijwilliger héél dicht in de buurt komt van wilde katten, meestal tijgers, jachtluipaarden of leeuwen. Je gaat met de dieren wandelen of op de foto. Klinkt leuk, maar er zit een wereld van dierenleed achter. Verschrikkelijke plekken dus. En daar willen wij bewustzijn voor creëren.

"Tenslotte proberen we zoveel mogelijk te lobbyen. Dat doen we uiteraard in de reisbranche en heeft ertoe geleid dat het ANVR, waarbij meer dan 260 reisorganisaties zijn aangesloten, richtlijnen heeft opgesteld voor excursies met wilde dieren. Een bezoekje aan een knuffelfarm is daarin een absolute no-go! En we lobbyen in de politiek. We proberen bijvoorbeeld de leeuw beter beschermd te krijgen."

Welke projecten in Afrika ondersteunen jullie?

"We ondersteunen projecten in Botswana en zijn verschillende partnerships aangegaan met anti-knuffelfarmprojecten in Zuid-Afrika. Maar het meest actief zijn we in Namibië.

"Daar begonnen we ook. In Namibië leeft namelijk een kwart van alle jachtluipaarden in de wereld. We ondersteunen er het Cheetah Conservation Fund (CCF), het project AfriCat North dat zich inzet voor leeuwen en het Naankuse Foundation dat bescherming biedt voor luipaarden en jachtluipaarden.

"Voor Naankuse zijn we laatst een adoptieproject gestart voor een jong jachtluipaard. Ebony heet het welpje. Ze werd langs de kant van de weg gevonden, waarschijnlijk was ze aangereden. Ze was er slecht aan toe en haar moeder was spoorloos… Als je zo’n diertje ziet, dan breekt je hart."

Wat zijn de ergste omstandigheden waarin de katachtigen zijn aangetroffen door (een partner van) Stichting SPOTS?

"Tsja, we worden helaas dagelijks met veel leed geconfronteerd. Maar een verhaal dat echt op mijn netvlies staat gebrand, is van een luipaard dat door een groep mensen werd vastgebonden en vervolgens werd gestenigd tot hij doodging…"

Wat een verschrikkelijk verhaal. Je vertelde ook dat er een wereld van dierenleed achter knuffelfarms schuilgaat. Hoe komt het dat knuffelfarms in stand worden gehouden?

"Vooral toeristen en vrijwilligers houden knuffelfarms in stand. Aan deze groep wordt namelijk het meeste geld verdiend. Leeuwen en jachtluipaarden worden speciaal voor toeristen gefokt zodat ze er tegen betaling mee kunnen knuffelen.

"Maar leeuwen worden op een gegeven moment te gevaarlijk voor interacties. Ook daar is een verdienmodel voor: de leeuw wordt ‘gekocht’ door een jager. Binnen een afgesloten ruimte mag de jager het dier doodschieten. ‘Canned hunting’ heet dit ook wel. Het dier kan niet ontsnappen en is bovendien ingezet als knuffelwelp, waardoor het eerder voor de neus van de jager gaat liggen dan wegrent.

"Veel mensen worden enorm boos als ze een foto zien van zo’n jager naast een afgeschoten leeuw, maar beseffen niet dat ze zelf aan deze industrie bijdragen! Als je naar een knuffelfarm gaat, zit je in dezelfde cirkel als de jager. Sterker nog: je zorgt er eigenlijk voor dat de leeuw handtam wordt gemaakt voor de jager.

"De trieste realiteit is dat er alleen al in Zuid-Afrika zo’n 10.000 gefokte leeuwen leven. In het wild leven er nog ongeveer 2.800 leeuwen. Er zijn dus drie keer zoveel gefokte leeuwen als wilde leeuwen! En deze gefokte leeuwen kunnen nooit terug naar het wild. Er is geen leefruimte voor deze groep én ze zijn zo vroeg van hun moeder verwijderd dat ze niks geleerd hebben.

"Born Free publiceerde er laatst een filmpje over: The Bitter Bond. Als je wil weten hoe het leven van een gefokte leeuw eruitziet, moet je het maar even kijken."

Waaraan kan een toerist een knuffelfarm herkennen?

"Vooral aan dat er veel welpen aanwezig zijn in het park. Dat betekent dat er gefokt wordt. Het tweede kenmerk is dat er interactie tussen mens en dier plaatsvindt. Je kan een welp een melkfles geven en met de dieren op de foto of gaan wandelen. Vaak gaat het dan om jachtluipaarden en leeuwen.

"Dit soort gedrag is niet normaal, voor welk wild dier dan ook. Er moet dan dus iets gebeurd zijn om zo met de dieren om te kunnen gaan. Zo worden ze al op jonge leeftijd, meestal na enkele dagen, bij hun moeder weggehaald. Dat is traumatisch voor beiden; normaal blijven ze zo’n anderhalf bij elkaar. De scheiding zorgt er bovendien voor dat de moeder opnieuw krols wordt en dus nieuwe welpen kan krijgen, en dat de welp zich gaat hechten aan mensen."

Beschikt SPOTS over een ‘blacklist’?

"Nee, wij zelf niet. Wij lichten mensen vooral in. Er is wel een Facebookpagina, ‘Volunteers in Africa be aware’, dat over een blacklist beschikt."

Enkele weken geleden sloot de ‘knuffelafdeling’ van het Rhino and Lion Nature Reserve nabij Johannesburg. Het dierenpark richt zich weer op het welzijn van de dieren. Heeft Stichting SPOTS hier een aandeel in gehad?

"Dat denk ik wel. Weliswaar op een indirecte manier, maar toch. Door de voorlichting die we geven bij de ANVR, op Schiphol en op de Vakantiebeurs, weet Nederland steeds meer af van knuffelfarms. Knuffelfarms krijgen een slechte reputatie en móeten wel andere, diervriendelijkere activiteiten gaan aanbieden.

"We zien jammer genoeg wel dat veel knuffelfarms overgaan op activiteiten met jachtluipaarden. Deze dieren zijn langer in te zetten dan bijvoorbeeld leeuwen, en er is minder bekendheid over. Het is dus goed om je als toerist te beseffen dat geen enkele interactie met een wild dier natuurlijk is. Er is ALTIJD sprake van dierenleed in dit soort excursies."

Er zijn ook wildparken die erom bekendstaan dat je er makkelijk jachtluipaarden spot, omdat de beesten er enigszins gewend zijn geraakt aan de aanwezigheid van mensen. Het Sabi Sands Nature Reserve in Zuid-Afrika staat onder onze eigen lezers bekend als zo’n park. Hoe kijkt Stichting SPOTS tegen een park als Sabi Sands aan?

"Ik denk dat toerisme een belangrijke en positieve rol kan spelen op het behoud van de natuur en het wildlife. Door toerisme krijgt wildlife ‘waarde’: het levert geld op. Veel boeren zijn om die reden van landbouw of veeteelt overgeschakeld naar reservaatbeheer! Dat is winst voor de dieren én de natuur.

"Er zijn wel kanttekeningen bij te plaatsen. Toeristen neigen toch vaak naar ‘close encounters’ voor de beste foto’s en dat kan gevaarlijk zijn voor zowel mens als dier. Een voorbeeld: ik was enige tijd geleden in Zimbabwe. Bij een restaurant hingen overal borden met ‘don’t feed the baboons’. Toch zag je menig toerist de dieren voeren.

"De eigenaar vertelde me dat ze recent een hele groep bavianen hadden moeten afschieten. De dieren waren te brutaal geworden en snapten niet dat ze van de ene mens wel voedsel van het bord mochten stelen, en bij de andere niet. Dat vind ik echt verschrikkelijk om te horen; puur doordat wij onze selfie willen nemen, creëren we dit soort situaties.

"Ook hier is bewustzijn belangrijk. Wij zijn te gast in hun leefgebied. Zo zouden we het eigenlijk moeten zien. Als we wilde dieren blijven zien en benaderen als wild, heb ik er geen enkel bezwaar tegen. Dus ga vooral op safari en bewonder de dieren op afstand. En besef dat wij met ons gedrag een enorme negatieve maar óók een positieve impact kunnen maken op deze dieren."

Fotocredits: Klaus Nahr | April Killingsworth