"During my lifetime I have dedicated myself to the struggle of the African people. I have fought against white domination, and I have fought against black domination. I have cherished the ideal of a democratic and free society in which all persons live together in harmony and with equal opportunities. It is an ideal which I hope to live for and to achieve. But, if needs be, it is an ideal for which I am prepared to die." - Nelson Mandela.
Deze dappere woorden zijn meer dan veertig jaar geleden uitgesproken door Nelson Mandela (1918 - 2013) tijdens het Rivoniaproces. De wereldberoemde strijder tegen apartheid werd veroordeeld tot levenslang. Na meer dan een kwart eeuw in de gevangenis kwam hij terug. De meest beruchte gevangene van het land was nog even strijdvaardig als daarvoor en schopte het tot president van Zuid-Afrika.
De jeugd van Rolihlahla
Om beurten klimmen Nelson Mandela en zijn vrienden op de rug van een ezel. Het dier is Mandela te slim af en werpt hem op de grond. Tijdens het spelletje leert de jonge Mandela zijn eerste wijze les: het vernederen van iemand veroorzaakt onnodig lijden. Tegenstanders behoor je te verslaan zonder hun eergevoel aan te tasten.
Nelson Mandela is geboren in Mvezo op 18 juli 1918. Mvezo is een klein dorpje in de Transkei. Van zijn vader krijgt hij de naam Rolihlahla. Wat letterlijk betekent: 'Hij die de takken van de boom trekt.' In de volksmond staat het ook wel bekend als onrustzaaier. Dat zijn vader zo'n geschikte naam uitzocht, blijkt pas jaren later.
Tijdens Mandela's negende levensjaar sterft zijn vader. Kort daarna verandert zijn leven drastisch: hij en zijn moeder verlaten Qunu, het kleine dorp waar hij opgroeide.
Een oude vriend van zijn vader, Jongintaba, heeft aangeboden Mandela's voogd te worden. De welgestelde man behandelt Mandela als zijn eigen kind en geeft hem dezelfde voorrechten als zijn eigen nageslacht.
Mandela heeft een fijne en leervolle jeugd. Toch vlucht hij op 23-jarige leeftijd naar Johannesburg om onder een gearrangeerd huwelijk uit te komen.
Onrechtvaardigheid
Tijdens zijn studie rechten protesteerde hij met klasgenoten tegen de blanke overheersing. Maar pas toen hij in Johannesburg ging werken voor een klein advocatenkantoor leerde hij de echte ongelijkheid kennen. Hij was uit zijn vertrouwde omgeving gevlucht voor een gearrangeerd huwelijk.
Nu stond hij ineens alleen in een koude stad waarin het leven van een zwarte man of vrouw niks waard was. In plaats van zich te schikken in deze situatie, besloot Mandela dat hij zelf actief wilde strijden tegen de apartheid.
Terwijl het hele land borrelde van opgekropte woede, koos de jonge Mandela voor de minst agressieve manier om zijn stem te laten horen; de politiek. Hij sloot zich aan bij de jeugdbeweging van het African National Congress (ANC). Deze partij ijverde voor gelijke kansen tussen blank en zwart. Enkele partijpunten waren; een volledig burgerschap van de zwarte-afrikanen en gratis onderwijs.
De non-agressieve houding van het ANC kon echter niet verhinderen dat de spanningen tussen blank en zwart bleven oplopen. In maart 1960 werd de hele wereld dan ook opgeschrokken door de slachting van Sharpville. In het township Sharpville kwamen 5.000 ongewapende zwart-afrikaanse demonstranten neus aan neus te staan met 300 blanke politieangenten. Uit angst begon de politie in het wilde weg te schieten. Meer dan 180 mensen raakten gewond, 69 mensen stierven.
Veroordeeld
Het ANC werd verboden en de oorspronkelijk vredige doelstellingen van Nelson Mandela kregen door alle tegenslagen een donker kantje. Zoals de meeste ANC-leden moest hij onderduiken. Maar dit belette hem niet om zijn protesten voort te zetten. Hij startte met de militaire zijvleugel van het ANC; Umkhonto we Sizwe. In 1962 kreeg de politie hem te pakken en werd hij veroodeeld tot vijf jaar celstraf.
Slechts enkele maanden later werd het Umkhonto we Sizwe opgerold en stond Mandela wederom in de rechtbank. Dit keer werden hij en zijn kompanen beschuldigd van het plannen van een militaire coup. Nelson Mandela ontkende dit niet ook al liep hij grote kans op de strop. Hij werd veroordeeld tot levenslang maar zijn bezielende getuigenis maakte hem wereldberoemd.
Nelson Mandela zat maar liefst twintig jaar gevangen op Robbeneiland, het gevangeniseiland vlakbij Kaapstad. Daarna verbeef hij nog acht jaar in de Pollsmoor gevangenis. Ondanks bijna dertig jaar in gevangenschap weigerde hij zichzelf te zien als een slachtoffer.
Het leek wel alsof de ongelijkheid achter de gevangenismuren de buitenwereld overtrof. Mandela en zijn politieke gevangenismaten kregen slecht te eten. Ook werd het recht op communicatie met de buitenwereld ontzegd. Mandela mocht slechts één keer per halfjaar bezoek ontvangen. En buiten de gevangenis werd zijn vrouw Winnie ook nauwlettend in de gaten gehouden. Mandela mocht haar twee jaar lang niet zien.
De toekomstige president ervaarde het niet zien van zijn vrouw, kinderen en op den duur ook kleinkinderen, als de zwaarste straf. Na een bezoek in 1976 van zijn dochter Zeni en pasgeboren kleindochter verkeerde Mandela in een nostalgische gemoedstoestand. Voortdurend dacht hij aan de dag dat hij vrij zou komen.
Tijdens zijn tijd op Robbeneiland zette hij zelfs een heus educatiesysteem op. In de spaarzame vrije uurtjes studeerde hij en zijn lotgenoten economie, wiskunde of geschiedenis. Velen van hun hadden een redelijke opleiding gevolgd en waren maar al te bereid hun kennis door te geven aan de medegevangenen.
Een gewonnen gevecht
Op 11 februari 1990 was het zover: Mandela komt na ruim 27 jaar gevangenschap vrij. De vele offers die hij heeft gebracht, werpen eindelijk zijn vruchten af. President De Klerk had enkele dagen daarvoor de basis gelegd voor een democratisch Zuid-Afrika door het apartheidsysteem te ontmantelen. Het verbod op alle politieke organisaties wordt opgeheven. Daarmee is ook het motief om Mandela vast te houden van de baan.
De blijheid van de ANC aanhangers was immens. Duizenden mensen verzamelden zich om een glimp van de held op te vangen. Met de woorden 'Vrienden, kameraden en mede Zuid-Afrikanen. Ik groet jullie allen in de naam van vrede, democratie en vrijheid voor allen!', begroette Mandela het publiek. Hij belooft de resterende jaren van zijn leven de strijd voort te zetten. Deze belofte komt hij meer dan na. In 1991 werd hij de kopman van het ANC.
Democratisch Zuid-Afrika
In 1993 ontving Nelson Mandela, samen met de Klerk, de Nobelprijs voor de vrede. Dit vanwege alle inspanningen die de mannen hadden gedaan om tot een zwarte meerderheidregering te komen, die ook voor de blanken acceptabel zou zijn. In datzelfde jaar werd afgesproken dat een regering van nationale eenheid het land tenminste tot het einde van de eeuwwisseling zou moeten besturen.
Een jaar later had Zuid-Afrika haar eerste democratische verkiezingen. In 1994 kon iedereen, zwart en wit, voor het eerst in de geschiedenis van het land naar de stembus. Met een meerderheid van 62% van de stemmen won de ANC en Nelson Mandela werd de eerste zwarte president van Zuid-Afrika. Hij werd ondersteund door zijn twee vice-presidenten Frederik Willem de Klerk en Thabo Mbeki.
Nelson Mandela stond voor een enorme taak, aangezien het land weer moest worden opgebouwd. Hij zorgde er onder andere voor dat de gezondheidszorg en het onderwijs verbeterde. Ook werden er onder zijn bestuur een miljoen huizen gebouwd binnen een periode van vijf jaar. Zuid-Afrika 'telde' weer mee. Zo werden sancties verbroken die door andere landen waren opgelegd tijdens het apartheidsregime.
De handelsboycot werd opgeheven, waardoor allerlei merken weer verkrijgbaar waren binnen de grenzen van Zuid-Afrika. Het land sloot zich aan bij een aantal internationale organisaties, waaronder de VN. Ook op sportief gebied deed Zuid-Afrika weer mee; 24 juni 1995 is de historie in gegaan als de dag waarop Nelson Mandela heel Zuid-Afrika, zwart en blank, achter zich wist te krijgen.
'One Team, One Nation'
Rugby was voor de blanke bevolking een soort tweede religie. Het Zuid-Afrikaanse team, dat volledig uit blanke spelers bestond, stond altijd hoog in de wereldranglijst. Ze werden echter geboycot door de internationale rugbygemeenschap, die het niet eens was met de apartheid in het land. Na afschaffing van de apartheid besloot Mandela het wereldkampioenschap rugby naar Zuid-Afrika te halen.
Door zijn inzet en enthousiasme stond het hele volk, zowel de zwarten als de blanken, als één man achter de Springboks, het Zuid-Afrikaanse team, dat nipt de wereldtitel binnen wist te slepen. Deze overwinning was er een voor Mandela, het rugbyteam en de rest van Zuid-Afrika: 'One Team, One Nation'.
De jaren '90 werden in Zuid-Afrika gekenmerkt door een aantal schandalen. Dominee Allen Boesak, een belangrijk persoon binnen de ANC en kandidaat-ambassadeur bij de VN, trok zich terug nadat hij beschuldigd was van fraude. Ook Winnie Mandela kwam in opspraak wegens financiële schandalen, beschuldiging van betrokkenheid bij moorden en doordat ze gevoelige uitspraken deed tegenover het regeringsbeleid.
Desmond Tutu
In 1994 werd een commissie in het leven geroepen die de misdrijven uit het apartheidsverleden boven water moest brengen. Deze Waarheids- en Verzoeningscommisie stond onder leiding van de aartsbisschop Desmond Tutu. Daders konden strafvervolging voorkomen als zij open en eerlijk voor de commissie konden verschijnen.
In 1999 nam Thabo Mbeki het presidentschap over van Nelson Mandela. Onder Mbeki groeide de economie verder. Nelson Mandela leidt intussen een redelijk teruggetrokken bestaan in zijn geboorteplaats Qunu in Transkei.
Op 5 december 2013 overlijdt Nelson Mandela op 95-jarige leeftijd, nadat hij al langere tijd kampt met gezondheidsproblemen. Hij krijgt een staatsbegrafenis en er is een gezamenlijke periode van rouw. Mandela wordt nog steeds door velen bewonderd om de manier waarop hij blank en zwart met elkaar probeerde te verzoenen.
Tot vandaag de dag zijn er nog altijd obstakels die Zuid-Afrika maar moeilijk om ver kan werpen. Door de criminaliteit in grote steden als Johannesburg en de groeiende AIDS-problematiek is veiligheid nog steeds een begrip dat onder vuur ligt in Zuid-Afrika. Ook zullen in het nieuwe Zuid-Afrika alle bevolkingsgroepen met elkaar moeten leren samenleven; groepen die elkaar een lange tijd als tegenstanders of onderdrukkers hebben gekend.
Weetjes over Nelson Mandela
- Dalibunga is ook een naam van Mandela geweest. Op zijn zestiende werd hij een echte man en liet zijn jongensjaren achter zich. Deze transformatie vond plaats nadat Mandela het besnijdenisritueel was ondergaan. Bij dit ritueel krijg je een nieuwe naam. Dalibunga betekent 'stichter van de Bungha,' een belangrijk onderdeel van de traditionele overheid in Transkei. Mandela was erg trots op zijn nieuwe naam.
- Toen Mandela vrijkwam wist hij niet wat een microfoon was. Duizenden mensen stonden hem op te wachten. Talloze reporters en televisieploegen wilden allemaal een glimp van de held opvangen en de camera's begonnen te klikken om dit legendarische moment vast te leggen. Eén van de televisieploegen duwde, zoals Mandela het noemt in zijn biografie, 'een lang, donker en harig object' in zijn gezicht. Zijn vrouw Winnie vertelde hem het een microfoon was.
- De derde vrouw van Mandela is met twee presidenten getrouwd geweest. Graça Simibine was elf jaar samen met de president van Mozambique, toen hij omkwam in een vliegtuigongeluk. Op tachtig jarige leeftijd trouwde Mandela met Simbine. De twee schelen 28 jaar en zijn nu al 13 jaar gehuwd. Machel is de enige vrouw ter wereld die niet alleen twee keer presidentsvrouw is geweest, maar ook twee keer de eerste presidentsvrouw.
- 18 juli is de verjaardag van de Zuid-Afrikaanse held. Tevens is dit ook de internationale Nelson Mandela Day. De boodschap op 18 juli is simpel: Mandela gaf 67 jaar van zijn leven om te vechten voor de vrijheid van de mensheid. Geef elke 18 juli 67 minuten van je hulp in het nalatenschap van Mandela.
